شبکه های اجتماعی مجموعه ای از افراد است که به صورت گروهی با یکدیگر ارتباط داشته و مواردی مانند اطلاعات، نیازمندیها و افکار خود را به اشتراک می گذارند. چنانچه این تعامل و تبادل افکار و اندیشه ها در شبکه های اینترنتی و وبگاهها صورت پذیرد آن را " شبکه های اجتماعی مجازی" می گویند.
اصطلاح " شبکه های اجتماعی" زیر مجموعه رسانه های اجتماعی قرار می گیرد. رسانه ای اجتماعی، مفاهیمی کلان هستند که به واسطۀ پیدایی شبکه های جدید ارتباطی همچون اینترنت و تلفن همراه پدید آمده اند. شبکه های اجتماعی ساختاری اجتماعی و مبتنی بر وبگاه هایی در فضای مجازی هستند که از گروه هایی عموماً فردی یا سازمانی تشکیل شده که از طریق یک یا چند نوع خاص از وابستگی، علاقه مندی ها " ایده ها و تبادلات مالی، دوستها، خویشاوندی، لینکها و ..." به هم متصلاند و در بستر یک جامعۀ اطلاعاتی پیچیده، کارکرد مؤثر شبکه همدیگر را تصویر می کنند (2) و کاربران میتوانند نظرها و علاقه مندی های خود را با دوستان و سایرین به اشتراک بگذارند(3).
شبکه های اجتماعی به علت بی مکانی حاکم بر اینترنت بر علایق افراد و گروهها بنیان شده اند. در واقع شبکه های اجتماعی بر پایه مشارکت همگان بنا شدهاند. این وبگاه های شبکه اجتماعی با فراهم کردن انگیزه و هدف برای فعالیت در رسانه ای که پیش از این جذابیت کمی داشته، به طور فزایندهای افراد را به دنیای بر خط ( آنلاین) می کشند. عمده ترین محورهای این فناوری جدید رسانه ای استفاده همزمان از امکانات بر خط و دیجیتال در ارتباط با مخاطب است. شبکههای اجتماعی مجازی، نسل جدیدی از وبگاهها در فضای مجازی هستند. در این وبگاهها، کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به صورت مجازی دور یکدیگر جمع میشوند و جماعتهای بر خط را تشکیل می دهند.(4)
در واقع یک شبکه اجتماعی اینترنتی عموماً سرویس های مبتنی بر وبگاه های کاربران و مردمی است که دوست دارند علاقه مندی ها، افکار و فعالیت های خودشان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و دیگران هم با آنان به اشتراک بگذارند. شبکه های اجتماعی اینترنتی، به خصوص آنهایی که کاربردهای معمولی و غیر تجاری دارند، مکانهایی در دنیای مجازی هستند که مردم خود را به طور خلاصه معرفی می کنند و امکان برقراری ارتباط بین خود و همفکرانشان را در زمینه های مختلف مورد علاقه فراهم می کنند.(5)
تاریخچه شبکه های اجتماعی
مفهومی با عنوان شبکه های اجتماعی اینترنتی با قالب امروزی در سال 1960 اولین بار در دانشگاه ایلی نویز در ایالت متحدۀ آمریکا مطرح شد. پس از آن در سال 1997 نخستین وبگاه شبکه اجتماعی اینترنتی به نشانی sixdigrees.com راه اندازی شد. بعد از آن، توسعه و رشد تجارت در وبگاههای اجتماعی در سال 2002 باعث شکوفایی قارچ گونه وبگاه های شبکه های اجتماعی در اینترنت شد. در ستال 2004، وبگاه های شبکه های اجتماعی فرنداستر با هفت میلیون کاربر و مای اسپیس با دو میلیون کاربر صاحب بیشترین کاربران در این حوزه بودند. در همین سال سایت شبکه اجتماعی فیس بوک توسط مارک زوکربرگ در خوابگاه دانشگاه هاروارد راه اندازی شد. در سال 2005، سال ظهور قوانین، برای شبکه های اجتماعی بود؛ زیرا بسیاری از اطلاعات شخصی افراد در اختیار این شبکه ها بود که قوانین مشخص برای حفظ این اطلاعات و نوع ارتباطات ایجاد کردند. سرانجام سال 2006، سال گسترش روزافزون کاربران و بازدیدکنندگان وبگاههای شبکه های اجتماعی و همچنین سایر وبگاه های دیگر به شبکه اجتماعی بود. در ایران مفهوم شبکه های اجتماعی به طور گسترده با اورکات (orkut) رواج پیدا کرد و آنقدر سریع رشد کرد که بعد از برزیل و آمریکا، ایران سومین کشور حاضر در اورکات شد. اولین تجربه عمومی ایرانیها از شبکه های اجتماعی به معنای امروزی بود.
شبکه های اجتماعی را در ساده ترین تقسیم بندی میتوان در دو گروه عمومی و خاص قرار داد. در شبکه های اجتماعی عمومی کاربران اینترنتی با انگیزه ها و اهداف مختلف حضور دارند و شبکه سازی مجازیشان را از طریق این وبگاهها دنبال می کنند، ولی شبکه های اجتماعی خاص حول موضوعی ویژه شکل گرفتهاند و تعداد کاربرانشان نیز کمتر است. فیس بوک، اورکات و مای اسپیس مهمترین شبکه های اجتماعی عمومی در دنیای اینترنت هستند.
ویژگی های شبکه های اجتماعی
الف: ویژگی های ساختاری: ویژگیهایی هستند که موجودیت آنها وابسته به ذات فناورانه این شبکه ها است و شکل گیری این ویژگی ها، تابعی است از فناوری.
ب: ویژگی های محتوایی: ویژگی هایی هستند که شبکه های اجتماعی به لحاظ امکاناتی که ویژگیهای ساختاری در اختیار آنها قرار می دهند و نیز تأثیر حاصل از هم افزایی برخی دیگر از ویژگی های محتوایی، پدید می آیند.
کارکرد شبکه های اجتماعی
به طور کلی میتوان گفت کارکردهای شبکه های اجتماعی، صورتی دو وجهی دارد و می توان آنها را در دودسته کلی عمومی و خاص قرار داد. کارکردهای عمومی، مواردی است که به طور عمده در فضاهای ارتباطی انسانی تحت تأثیر رسانه به معنای کلی آن اتفاق می افتد اما با تأثیر از موجودیت خاص حاکم بر رسانه های اجتماعی پدید آورنده شبکه ها، با سایر کارکردهای رسانه های ارتباطی متفاوت است.
1- کارکردهای عمومی شبکه های اجتماعی
منظور از کارکردهای عمومی، کارکردهایی است که در سایر رسانه های ارتباطی نیز وجود دارند و تنها در انحصار این شبکه ها نیستند. به عبارت بهتر، وجه تشابه کارکردی شبکه های اجتماعی با سایر رسانه های ارتباطی است. عمدهترین کارکردهای عمومی شبکه ها شامل معرفت سازی، تولید، ابداع، نشر و نگهداری ایدهها ، انگاره سازی، بحران سازی و بحران زدایی، بحران رسانهای، استفاده ابزاری در خدمت اهداف و ... است(6).
2- کارکردهای خاص و ویژه شبکه های اجتماعی
کارکردهای خاص و ویژه شبکه های اجتماعی به آنهایی گفته میشود که به دلیل ویژگی های انحصاری این نوع شبکه ها، فقط مختص شبکه های اجتماعی بوده و سایر رسانه های ارتباطی از آنها بی بهره یا کم بهره اند. این کارکردها شامل: همگرایی، خردجمعی، فرهنگی، کارکرد اجتماعی، کارکرد سیاسی، ابزاری، رسانه ای و منبع است.(7)
شبکه های اجتماعی و فرصت ها
شبکه های اجتماعی مجازی محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقرای روابط نمادین و کشف مجدد خود و بازتعریف هویت های دینی، اجتماعی، سیاسی و ... فارغ از محدودیت ها و عوامل سرکوب کننده از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم میکنند. انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی، امکان عبور از مرزهای جغرافیایی و آشنایی با افراد، جوامع و فرهنگ های مختلف، شکلگیری و تقویت خرد جمعی، امکان بیان ایده ها به صورت آزادانه و آشنایی با ایده ها، افکار و سلیقه های دیگران، کارکرد تبلیغی و محتوایی، ارتباط مجازی مستمر با دوستان و آشنایان، تبلیغ و توسعۀ ارزشهای انسانی و اخلاقی در عرصۀ جهانی، یکپارچه سازی بسیاری از امکانات اینترنتی و وبی، توسعۀ مشارکت های مفید اجتماعی، افزایش سرعت در فرآیند آموزش، افزایش اعتماد، صمیمیت و صداقت در فضای سایبر است.
شبکه های اجتماعی و تهدیدها و آسیب ها
شبکههای اجتماعی از سویی به عنوان یکی از گونه های رسانه های اجتماعی، امکانات تعاملی قابل توجهی برای کاربران اینترنتی فراهم کرده و در افزایش مشارکت شهروندان در برخی فرآیندها مؤثر بودهاند، از سوی دیگر این شبکه ها با آسیبها و تهدیدهای گسترده ای در حوزه هایی همچون حریم خصوصی، کپی رایت، اعتیاد مجازی، سوء استفاده از کودکان، دزدی اطلاعات و هویت، بحران هویت، بحران شناخت و اعتماد و تهی شدن کاربر از خود واقعی، رفتن به سوی آرمان های واهی، تأثیر بر ایدئولوژی افراد جامعه، شکل گیری شایعات و اخبار کذب در فضای مجازی، تبلیغات ضد دینی و القای شبهات، نقض حریم خصوصی افراد، انزوا و دورماندن از محیط واقعی اجتماع، تأثیرات ضد دینی و القای شبهات، نقض حریم خصوصی افراد، انزوا و دور ماندن از محیطهای واقعی اجتماع، تأثیرات منفی رفتاری و ... از مواردی اینچنین مواجه بودهاند(8).
پلیس و شبکه های اجتماعی
وظیفۀ پلیس امروز در عصر اطلاعات و ارتباطات، بهره گیری از ابزارهای فناوری و اطلاعات نوین (اینترنت) برای رسیدن به اهداف و انجام مأموریت های محولۀ جامعه دیجیتالی در عصر حاضر است." شبکه های اجتماعی" تحول نوینی است که برای سازمانها در فضای مجازی به وجود آمده است. پلیس نیز با درک درست و به موقع از این فرصت میتواند خود را در موقعیت های مناسب فراوانی در حوزۀ مدیریت خویش قرار دهند. دو عنصر اطلاعات و ارتباطات، دریک سازمان پلیسی که بر مبنای اصول جامعه اطلاعاتی شکل گرفته باشد، مهمترین عناصر تشکیل دهندۀ آن هستند. تولید اطلاعات، توزیع اطلاعات، استفاده از اطلاعات و تسلط بر ارتباطات اجتماعی و استفاده مناسب از رسانه های نوین در جهت شکل دهی به افکار عمومی، روند تکاملی مأموریتهای پلیس در عصر اطلاعات و ارتباطات را میسازد.
شبکۀ اجتماعی و ابزارهای آن شرایط را فراهم کردهاند تا تسلط پلیس بر هر دو عنصر اطلاعات و ارتباطات در جهت انجام مأموریتهای مشخص زیاد باشد و پلیس با حضور در فضای مجازی با ورود به شبکه های اجتماعی، امنیت دیجیتالی را تضمین نماید.
در شبکه های اجتماعی پلیس می تواند کنترل اجتماعات بر خط را داشته و از سوی دیگر فکر جمعی به او کمک خواهد کرد تا با قدرت بیشتری مأموریت های خود را انجام دهد. همچنین پلیس با استفاده از شبکه های اجتماعی، مطالب مهم خود را مشخحص میکند و امکانات لازم برای استفاده از فناوریهای مختلف و بخصوص RSS (خبر خوان) را فراهم مینماید تا از انگیزه های خوب و بد مخاطبان مطلع شود.(9)
ارجاعات
1- صادقی، علی و یحیی میرشکاران و مصطفی صادقی. " فضای مجازی، امنیت و تهدید در عصر اطلاعات." نشریۀ دانش انتظامی فارس، سال اول، شماره دوم و سوم، بهار و تابستان 1391، صص74-79
2- رحمان زاده، سید علی." کارکرد شبکه های اجتماعی مجازی در عصر جهانی شدن." مقاله2، دوره 1، شماره 1، زمستان 1389، صص 49-78
3- Linton Freeman, The Development of Social Network Analysis. Vancouver: Empirical Pres, ۲۰۰۶.
5- http://hamshahrionline.ir/details
6- مک کوئیل، دنیس. درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی. ترجمۀ دکتر پرویز اجلالی، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1382.
7- مولانا، حمید. اطلاعات و ارتباطات جهان: مرزهای نو در روابط بین الملل. ترجمۀ اسدالله آزاد، محمد حسن زاده و مریم اخوتی. تهران: کتابدار، 1384.
8- http://www.asredena.com/fa/news/12464.
9- جلالی، علی اکبر. تأثیر شبکه های اجتماعی در مأموریتهای پلیس. دانشگاه علم و صنعت.
منبع:
https://amoozesh.morsalun.ir/cyberspace/social-networks/%D8%B4%D8%A8%DA%...